 |
ប្រពៃណីការអប់រំនៅប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានចេញពីវត្តអារាម ហើយព្រះសង្ឃគឺជាគ្រូបង្រៀន។ សិស្សភាគច្រើនគឺសុទ្ធតែក្មេងប្រុស ហើយការអប់រំគឺត្រូវបានកំណត់ឲទន្ទេញដដែលៗដូចព្រះសង្ឃទន្ទេញបាលី។ អំឡុងពេលនៃបារាំងគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធអប់រំមូលដ្ឋានលើបារាំងត្រូវបានផ្តើមជ្រាបចូលជាលំដាប់។ ដំបូងបារាំងបានធ្វេសប្រហែសការអប់រំនៅប្រទេសកម្ពុជា។
ចាប់ពីមុនសតវត្សន៏ទី២០រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រព័ន្ធនៃការអប់រំបានប្រតិបត្តិទៅតាមគំរួរបស់បារាំង។ ប្រព័ន្ធនៃការអប់រំត្រូវបានបែងចែកទៅជា បឋម អនុ វិទ្យាល័យ ហើយនិងកំរិតខ្ពស់។ ការអប់រំក្នុងរបបសាធារណៈរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាត្រូវបានស្ថិតនៅក្រោមអំណាចច្បាប់ក្រសួងអប់រំដែលជាអ្នកមើលការខុសត្រូវទាំងស្រុងៈ វាបានធ្វើនិទស្សន៏នៃភាសា ស៊ីឈ្នួល និង ចំនាយលើគ្រូបង្រៀន អោយតែផ្គត់ផ្គង់ និងធ្វើ អធិការកិច្ចដល់សាលា។ នាយករបស់សាលាបឋមសិក្សាម្នាក់ដែលជាអ្នកមានអំណាចគឺត្រូវបានកំណត់ឲ្យទៅតាមបណ្តាលខេត្ត។ គណៈកម្មាធិការវប្បធម៏នៅក្រោមក្រសួងអប់រំគឺទទូលខុសត្រូវចំពោះការបង្កើនឡើននៅភាសាកម្ពុជា។
ការអប់រំជាដំបូងបានចែកជាពីរជុំនៃបីឆ្នាំដូចគ្នាគឺត្រូវបានបញ្ចូលខាងក្រៅប្រពន័្ធអប់រំ និងក្នុងប្រពន្ធ័អប់រំ។ ការសម្រេចជោគជ័យនៃការប្រលងបញ្ចប់បានទទូលវិញ្ញាបនប័ត្របន្ទាប់ពីការវគ្គនីមួយៗ។ វគ្គសិក្សាអប់រំដំបូងស្ថិតលើការគណនានព្ធន្តសាស្រ្ត ប្រវត្តិសាស្រ្ត សីលធម៌ ពលរដ្ឋ ការព្រាង ភូមិសាស្រ្ត សុខវិទ្យា ភាសា ហើយនិង វិទ្យាសាស្ត្រ។ ថែមទាំងបានបញ្ចូលមុខវិជ្ជា អប់រំផ្លូវចិត្ត ហើយនិងការងារហត្ថកម្ម។ ការសិក្សាភាសាបារាំបានចាប់ផ្តើមក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំ។ខ្មែរគឺជាភា សាការអប់រំក្នុងសម័យកាលដំបូង ប៉ុន្តែបារាំងគឺត្រូវបានបរើក្នុងសម័យកាលលើទីពីរហើយនិងមានបន្ទាប់មកទៀត។ ដោយមុនឆ្នាំ១៩៧០ ខ្មែរត្រូវបានបន្ថែមយ៉ាងទូលំទួលាយនៅក្នុងបឋមសិក្សា។ នៅក្នុង១៩៨០ សាលាបឋមសិក្សាបានដំណើរការចាប់ពីថ្នាក់ទី១ទៅដល់ថ្នាក់ទី៤។ ដោយមានការសន្មត់តាមទ្រឹស្តីសាលាបឋមសិក្សាមួយបានបម្រើការតាមភូមិនីមួយ។ ការអប់រំអនុវិទ្យាល័យក៏ដូច្នោះដែរគឺត្រូវបានបែងចែកជាពីរជុំ។ បួនឆ្នាំម្តងបានបង្រៀននៅមហាវិទ្យាល័យ យោងតាមរយៈបីឆ្នាំម្តងបានបង្រៀននៅមហាវិទ្យាល័យ លីឈី។ ជំហានដំបូងនៃការអប់រំដំបូង សិស្សានុសិស្សអាចធ្វើការប្រលងថ្នាក់ជាតិ។ បេក្ខជនទទួលបានជោគជ័យថ្នាក់មធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ។ ការអប់រំពីរឆ្នាំដំបូងនៃមធ្យមសិក្សា សិស្សានុសិស្សអាចធ្វើការប្រលងថ្នាក់ជាតិសំរាប់ទទួលសញ្ញាបត្រទីមួយ និង ឆ្នាំចុងក្រោយរបស់ពូកគេ ពូកគេអាចធ្វើការប្រលងវិញ្ញាសារស្រដៀងគ្នាម្តងទៀតសំរាប់ទទួលសញ្ញាបត្រទីពីរម្តងទៀត។ មុខវិជ្ជាសិក្សាបឋមភូមិកូនខ្មែរគឺស្រដៀងគ្នាទៅនឹងបឋមសិក្សានៅបារាំង។ ចាប់ផ្តើមនៅ ១៩៦៧ បីឆ្នាំក្រោយមកសាលាអនុវិទ្យាល័យគឺបានចែកទៅជាបីផ្នែក យោងតាមមុខវិជ្ជាគោល គណិតវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្ត៖ កសិកម្ម និង ជីវវិទ្យា។ នៅចុង ១៩៦០ និង ដើម ១៩៧០ប្រទេសបានប្រកាសការអប់រំបច្ចេកវិទ្យា។ នៅក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋកម្ពុជា មធ្យមសិក្សបឋមភូមិបានប្តូរទៅជាប្រាំមួយឆ្នាំ។
ថ្នាក់ឧត្តមសិក្សាត្រូវបានអន់ថយជាងបឋមសិក្សា និង មធ្យមសិក្សា រហូតដល់ចុងសតវត្សន៏ ១៩៥០។ ភាពងាយស្រួលឡើងវិញនៅក្នុងប្រទេសសំរាប់ឧត្តមសិក្សាគឺមុនសតវត្សន៏ឆ្នាំ១៩៦០គឺ វិទ្យាស្ថានជាតិសិក្សា ច្បាប់ នយោបាយ និង សេដ្ឋកិច្ច ដែលបានហ្វឹកហ្វឺនបម្រើពលរដ្ឋ។ នៅចុងសតវត្សន៏ឆ្នាំ១៩៥០ សាលាមានសិស្សានុសិស្សចំនួន២៥០។ ប្រជាជនកម្ពុជានិងអ្នកដែលទទូលបានអាហារូបករណ៏រាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវបានកំរិតសិក្សាសាកលវិទ្យាល័យសហរដ្ឋអាមេរិកចង់ជ្រើសរើស។ សិស្សនិស្សិតបានចូលរួមសិក្សានៅប្រទេសបារាំង ប៉ុន្តែក្រោយទទូលបានឯករាជ្យការកើនឡើងចំនួនសិស្សបានចុះឈ្មោះនៅសាកលវិទ្យាល័យសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា ចិន ចក្រភព សូវៀត និង សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្ម៉ង់។ ដោយ១៩៧០ សាកលវិទ្យាល័យជាមួយចំនួនសរុបសិស្សចុះឈ្មោះជិត ៩០០០ នាក់ជាកម្ពុជា។ សាកលវិទ្យាល័យភ្នំពេញដែលជាសាកលវិទ្យល័យធំជាងគេបង្អស់មានសិស្សប្រុសជិត ៤៥៧០ នាក់ និងថែមសិស្សស្រីជាង៧៣០ ក្នុងប្រាំបី ផ្នែក មនុស្សសាស្រ្ត វិទ្យាសាស្រ្ត និងបច្ចេកវិទ្យា ច្បាប់និង សេដ្ឋកិច្ច ថ្នាំកែរោគ គិលានុដ្នាន ពាណិជ្ជសាស្រ្ត គរុកោសល និង ឧត្តមគរុកោសល។ សាកលវិទ្យាល័យបានប្រតិបត្តិក្នុងខេត្ត កំពង់ចាម តាកែវ បាត់ដំបង និង ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ សាកលវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្រ្តកសិកម្ម និង សាកលវិទ្យាល័យវិចិត្រសិល្បៈ។ រដ្ឋប្រហារបានបិទសាកលវិទ្យាល័យចំនួនបីខេត្តក្រុង។
ក្នុងអំឡុងពេលរបបខ្មែរក្រហម ការអប់រំគឺធ្លាក់ចុះនិងធ្លាប់រីកចំរើនបានថយចុះការសសេរនិងការ អប់រំអំឡុងពេលពីរទស្សវត្សន៏ដោយទទួលឯករាជ្យគឺត្រូវបានលុបបំបាត់ប្រពន្ធ័អប់រំចោល។ សាលាត្រូវបានបិទបានអប់រំមនុស្សនិងគ្រូបង្រៀនគឺបានធ្វើជាកូនចៅគេ គ្រប់គ្រង់ដោយគ្រោធគ្រាតនិងអាក្រក់បំផុត ប្រហារជីវិត។ នៅពេលចាប់ផ្តើមនៃសតវត្សន៏១៩៧០ គ្រូបង្រៀនជាង ២ ម៉ឺននាក់បានរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គ្រូបង្រៀនប្រមាណជា៥ ពាន់នាក់គត់ត្រូវបាននៅសល់ ១០ឆ្នាំក្រោយមក។ ឯកសារសូវៀតបានរាយការណ៏ថា ៩០ ភាគរយនៃគ្រូបង្រៀនទាំងអស់ត្រូវបានសំលាប់ក្រោមរបបខ្មែរក្រហម។ សាស្រ្តាចារ្យសាកលវិទ្យាល័យ៥០នាក់ក្នុងចំណោម៧២៥ គ្រូបង្រៀនអនុវិទ្យាល័យ២០៧ ក្នុងចំណោម ២៣០០ នាក់ និង គ្រូបឋម ២៧១៧ ក្នុងចំណោម ២១ ៣១១នាក់បាននៅមានជីវិត។ការអប់រំដែលនៅសល់តិចទួចគឺត្រូវបានប្រមូលផ្តុំដោយបដិវត្តន៏ខ្មែរ ក្មេងជាអ្នកអប់រំមនុស្សចាស់ ប៉ុន្តែការទទួលយកចំណេះគឺមិនទៀងទាត់ ហើយជំនាន់ក្មេងកម្ពុជាទួទាំងប្រទេសសុទ្ធតែជាអក្ខរជន។ បន្ទាប់មកខ្មែរក្រហមត្រូវបានកាន់កាប់អំណាចប្រពន្ធ័អប់រំបានបង្កើតឡើងវិញចាប់ពីគ្មាន អ្វីទាំងអស់។ ភាពមិនចេះអក្សរត្រូវបានកើនឡើងជាង៤០ភាគរយ ហើយក្មេងភាគច្រើនស្ថិត ក្រោមអាយុ១៤ឆ្នាំ បានខ្វះខាតមូលដ្ឋានការអប់រំ។
